عروس امام: به شبهه فوت حاج احمد آقا پاسخ می‌دهم
به گزارش خبرگزاری فارس، نشست نقد و بررسی کتاب «اقلیم خاطرات» اثر فاطمه طباطبایی با حضور حجت‌الاسلام رسول جعفریان رئیس کتابخانه مجلس، محسن بهشتی سرشت مدیر گروه تاریخ پژوهشکده امام خمینی (ره) و علی اصغر محمدخانی دبیر نشست و فاطمه طباطبایی در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
طباطبایی: این اثر تلفیقی از خاطره و تاریخ است
فاطمه طباطبایی عروس حضرت امام (ره) در این مراسم با قرائت عباراتی از بیهقی گفت: نوشتن زندگینامه خود‌نوشت از حدود ۱۰۰ سال گذشته رونق گرفته و تا امروز ادامه دارد، هرچند برخی نمونه‌های کهن آن مانند سفرنامه ناصر‌خسرو قبادیانی از این مقوله است، لیکن در دوران اخیر سفرنامه ناصر‌الدین شاه و روزنامه خاطرات اعتماد‌السلطنه آغازگر این نوع ادبی است.
وی ادامه داد: اگر زندگینامه‌ای شامل رخداد‌های خاصی از تاریخ باشد، قطعاً به ساحت تاریخ وارد می‌شود و در اینجاست که شرایط ویژه‌ای را می‌طلبد از قبیل رعایت امانت، صداقت و شهامت مواجهه با حقیقت، اگر این عناصر با فرد در سخن همراه شود، آثاری همچون تاریخ بیهقی تولید می‌شود که اثری جاودانه است.
به گفته وی، بیهقی خود در این باره می‌نویسد: «اخبار گذشته را دو قسم گویند که آن را سه دیگر نشناسند یا از کسی بباید شنید یا از کتابی بباید خواند و شرط آن است که گوینده باید ثقه و راستگوی باشد و نیز خرد گواهی دهد که آن خبر درست است.»
به گفته وی، در مقدمه کتاب مطالبی را که ضروری دانستم اشاره کردم، کتاب اقلیم خاطرات از سال ۴۷ تا ۵۷ است. با توجه به پیش‌زمینه‌ها و شرح حال افراد عملا سنوات بیشتری را در خود اختصاص داده، قضایای مهم ۱۰۰ سال اخیر مانند انقلاب مشروطیت، جنگ جهانی اول، حوادث کودتای رضاخان، جلوس رضاشاه و خلع قاجاریه، جنگ جهانی دوم، حوادث نهضت ملی و مطالبات ضداستبدادی مصدق، کودتای ۲۸ مرداد و سرانجام انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ در زندگینامه‌های مشهور این دوره می‌توان ملاحظه کرد.
سعی کردم در این کتاب صداقت را رعایت کنم
طباطبایی ادامه داد: سعی کردم در این کتاب بدون حب و بغض، امانت و صداقت را رعایت کنم و شهامت مواجهه با واقعیت را تجربه کنم. البته طبعا علاقه و حب افراد نمی‌تواند تاثیر نگذارد سعی کردم آنچه را دیدم نقل کنم نه آنچه را دوست دارم باشد و تحلیلی بر مسایل نداشته باشم و تحلیل آن را به عهده خواننده بگذارم و فقط نقل تاریخ کنم زیرا که معتقدم به قول بیهقی در تاریخ مهابا نیست.
وی تصریح کرد: این کتاب نه خاطرات صرف و نه تاریخ صرف است بلکه تلفیقی از هر دو است، برخی موارد را از افرادی شنیدم که هم برای من ثقه بودند و هم قابل اعتماد چرا که می‌دانستم در جای دیگری نقل نخواهد شد چون من قصد نگارش کتاب تاریخ ندارم و نه افراد چنین کاری را خواهند کرد، نکاتی را که فکر می‌کردم ارزشمند هستند ذکر کردم تا در تاریخ بماند.
شخصیت پررنگ امام (ره) علت اصلی نگارش این کتاب بود
وی عنوان کرد: یکی از علل اصلی نگارش کتاب شخصیت پررنگ امام بود که ما چه بخواهیم و نخواهیم و چه دوست داشته باشیم یا نداشته باشیم یک اتفاق مهمی در کشور ما رخ داد و رژیم شاهنشاهی به نظام جمهوری اسلامی تبدیل شد و رهبری آن را ابرمردی بهعهده داشت که مرجع تقلید، عارف و خصوصیات دیگری که همه شنیده‌ایم، داشت و احساس کردم همه دوست دارند از زوایای پنهان از شخصیتی که تاریخ ملتی را متحول کرد، بدانند سعی کردم در حد خودم، ان زوایای پنهان ایشان را ارتباط با اعضای خانواده و خانواده بستگان را ذکر کردم اما کسانی که به نحوی در تاریخ انقلاب نقش داشتند را بیان کردم و گفتم با چه کسانی ازدواج کردند و راجع به آن‌ها اگر مطالبی می‌دانستند مطرح کردم.
وی افزود: سعی کردم در آن‌ها از بزرگنمایی و خرده‌نمایی پرهیز کنم و خاطرات مهم در تاریخ انقلاب را اگرچه خود ندیده‌ام ولی مسموعاتم را آورده‌ام اما شنیده‌هایی که کاملا یقین داشتم به صحت آن‌ها را بیان کردم و از ویراستار اثر صمیمانه تشکر می‌کنم که با صبوری و متانت خاصی در تمام کتاب با من همراه بود و از وسواس و تغییر و تحولات من ابراز خستگی نکرد.
به گفته وی، با کلامی از بیهقی سخن خود را ادامه می‌دهم: «احتیاط باید کرد نویسندگان را در هرچه نویسند که از گفتار باز توان ایستاد و از نوشتن باز نتوان ایستاد و نوشته باز نتوان گردانید.»
وی درباره نحوه تدوین اثر، ابراز داشت: ابتدا به صورت مصاحبه بود که مصاحبه جدی بوده و کنکاش می‌کردند، ابهامات را پیدا می‌کردند دوباره سوالات را پاسخ می‌گفتم که بخش اعظمی از کار اینگونه بود و علت اینکه در مقدمه از تاریخ شفاهی نام بردم، وقتی مجموعه نوار را پیاده کردند و در اختیار بنده گذاشتند که احساس کردم برای نشر کافی نیست، مدتی ماند که دست‌نوشته‌ها، اسناد و عکس‌هایی داشتم که می‌شد آن‌ها را با این مطالب تلفیق کنم اما فرصت نگارش آن را نمی‌یافتم. اینکه خواسته شد از من و دوباره نگاشتم و مطالب را اضافه کردم و بخش‌هایی که به یاد داشتم با افراد مطلع مطابقت دادم سپس بیان کردم و مطالبی را که از صحت آن‌ها مطلع نبودم، بیان نکردم.
احساس می‌کردم امام با کار نواب صفوی موافق نبودند
طباطبایی درباره مظفر و وفا اظهار داشت: وفا نام مستعار فردی است که تمایلی به شناخته شدن نداشت و دلایلی دارد که الان نمی‌توانم بیان کنم که او مظفر را فردی ایرانی ساکن عراق معرفی کرد، همچنین درباره عدم ذکر سند برای شنیده‌ها به دلیل آن است که از چند نفر شنیده‌ام و تکمیل کرده‌ام، همچنین آنچه به یاد دارم شاید امام با کار نواب صفوی موافق نبودند اما با اعدام و زندان ایشان هم راضی نبودند و از آیت‌الله بروجردی می‌خواستند که اقدام کند اعدام نشود و منظور من تایید امام از کار نواب صفوی نیست و گله‌مند بودند حتی پدرم مدتی منزل آیت‌الله بروجردی رفت و آمد نمی‌کردند.
هرچه از حاج آقا مصطفی می‌دانستم بیان کردم
وی ادامه داد: احساس می‌کنم هر آنچه از حاج آقا مصطفی می‌دانستم بیان کردم، درباره وقایع پاریس اطلاعات مختصری داشتم شاید می‌توانستم کتاب‌های تاریخی و اسناد را ببینم اما من می‌دانستم کتاب تاریخ نمی‌نویسم به همین خاطر مسئله‌ای که کمرنگ بوده و خودم خیلی نقش نداشتم دنبال آن نرفتم؛ شاید می‌شد هم مراجعه کنم اسنادش را هم بیاورم اما احساس کردم خیلی دور از من است، همچنین درباره اختلاف فارسی با امام موسی صدر که مختصر نوشتم باید دقت داشت در آن زمان مباحث خیلی باز نبوده اکنون پس از گذشت سالیان دراز مشخص شده است.
به شبهه فوت حاج احمدآقا در جلد دوم پاسخ می‌دهم
طباطبایی در ادامه در پاسخ به سؤال فردی مبنی بر مبهم بودن فوت حاج احمد آقا و به یکباره مریض شدن و شایعات آن اظهار داشت: پاسخ به این سوال به جلد دوم این کتاب بازمی‌گردد، ما نیز مانند جامعه این سخن‌ها را شنیده‌ایم اما دلیل نمی‌شود فردی سالم باشد و اتفاقی برایش رخ ندهد، دلایل روشن را در جلد دوم خواهم نگاشت. وی خاتمه داد: جلد دوم، کتاب ازدواج تا رحلت حاج احمد است، مقداری از آن پیاده شده، اما باید فرصت کنم با دست‌نوشته‌ها و دیگر مدارک تنظیم کنم اما نمی‌دانم چه زمانی شروع می‌کنم.
بهشتیسرشت: مسائل تربیتی در این اثر بسیار موج می‌زند
محسن بهشتیسرشت، مدیر گروه تاریخ پژوهشکده امام خمینی (ره) در ابتدای سخنان خود در این نشست گفت: سخنان خود را در چهار بخش با عنوان اصول نقد خاطره، جزئیات و محتوای کتاب اقلیم خاطرات، انتظارات و سؤالات پیش آمده آورده است.
وی ادامه داد: معمولاً خاطره‌نگاری‌ها به چند نوع اداره می‌شود، نوعی از آن روزانه به ثبت رسیده که متقن‌تر هستند؛ چرا که فردی که خاطرات خود را روزانه ثبت کرده تحت تأثیر جو نیست و تنها دیده‌های خود را مطرح مِی‌کند، اما فردی که سال‌های بعد خاطره را به نگارش درمی‌آورد علی‌الاصول نوع اول از اطمینان بیشتری برخوردار است اگرچه نوع دوم نیز در حد خود و با توجه به نگارنده آن می‌توان از اطمینان و صحه بیشتری برخوردار باشد.
به گفته وی، اشکالی که در نگارش خاطره پس از سال‌ها پیش می‌آید، نسیان و فراموشی است، ممکن است برخی موارد فراموش شده باشد و اینکه ممکن است آفت متأثر بودن از شرایط موجود نصیب نویسنده شود، فضای موجود با فضایی که خاطره اتفاق افتاده کاملاً تفاوت دارد و ممکن است بسیاری از مسائلی که در آن زمان مهم بوده، بعد‌ها اهمیت نداشته باشد یا بالعکس.
بهشتی ادامه داد: این مطلب که ارتباط خاطره‌نگار با قدرت و نهاد‌ها و جریان‌های خاصی و اینکه آیا تحت تأثیر آن‌ها بوده یا نه را باید در اثر او مورد توجه قرار داد؛ داده‌های او در اثر به چه میزان ابهامات را برطرف می‌کند، خطر خودمحوری و خودبزرگ‌بینی در برخی از خاطرات دیده می‌شود.
به گفته وی، نوع دیگری از خاطره‌نگاری تاریخ شفاهی است که طبق اطلاعات بنده، نگارنده این اثر هم کار خود را با این روش آغاز کرده است و افرادی با او مصاحبه کرده‌اند؛ طبیعتاً مصاحبه‌کننده که سعی می‌کند به زوایای تاریخ رود این نوع خاطره‌نویسی قوی‌تر از نوعی است که فرد خود مبادرت به نگارش آن کند.
وی ادامه داد: مستند‌سازی ادعا‌ها امر مهمی است؛ ادعاهایی در طول خاطره مطرح می‌شود که باید مستند باشد که خود می‌تواند از نقاط قوت یا ضعف خاطره باشد؛ اساساً خود فرد فاصله معرفتی با اصل موضوع دارد؟ نکات زیادی در کتاب نشان از آن دارد که نگارنده اثر مطالعات فراوانی در زمینه تاریخ داشته که نکته مهمی است و در تقویت خاطره کمک می‌کند.
بهشتی یادآور شد: تعلقات بسیار مهم است که به مسائل با تعلقات پرداخته شد یا بدون آن، در پایان پله‌ای به معرفت تاریخی اضافه شده و اگر خاطره اساساً منتشر نمی‌شد آیا تاثیری در فرآیند جریانات و مسائل تاریخی داشت؟ که این مسایل نیز باید مدنظر قرار بگیرد و اینکه مطالب با توجه به اسناد به چه میزان قابل دفاع است، دیگر اینکه آیا خاطره‌نویس نگاه پیشینه به مسائل داشته است و همچنین اینکه خاطره‌نگار به چه میزان به موضوع خود انتقالی توجه کرده است.
برخی اطلاعات تاریخی این کتاب کم است
وی در ادامه درباره محتوای کتاب «اقلیم خاطرات»، ابراز داشت: در اثر بیان شده سال ۴۷ نخستین بار به اتفاق والدین به عراق رفتند و به کار آمدن حزب بعث با کودتا اشاره دارد که تنها اشاره شده اما مخاطب انتظار اطلاعات بیشتری با توجه به حضور در عراق دارد؛ هرچند سن نویسنده در این سفر کم بوده است، همچنین، برخی اغلاط موجود در کتاب تنها غلط چاپی است.
به گفته بهشتی، خالق اثر شبکه‌ها و پیوند‌های خانوادگی علما را به خوبی توضیح داده است و این مسائل به روشن شدن وضعیت تاریخی و جریانات تاریخی بسیار کمک می‌کند، همچنین مسائل تربیتی در این اثر بسیار موج می‌زند، و معتقدم بسیار جالب و مفید است و نگارنده به آن‌ها خوب پرداخته است، همچنین مسایل هنری، نوع معماری، شیوه زندگی ایرانی‌ها به زیبایی توصیف شده است و بسیاری از مطالب را با صداقت بیان کرده است و ابایی از بیان برخی جزئیات ندارند.
اغراق‌گویی برخی مورخان در این اثر مشاهده می‌شود
مدیر گروه تاریخ پژوهشکده امام خمینی (ره) در ادامه عنوان کرد: برخی اشارات در این کتاب وجود دارد که اغراق‌گویی برخی مورخان است، مانند اینکه تعداد کشته‌های جنگ جهانی دوم که ۵۵ میلیون نبوده بلکه ۱۵ تا ۲۰ میلیون بوده است؛ و عادات و صفات روحی پدر را به خوبی بیان می‌کند که بسیار آموزنده است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین بیان شده نواب صفوی در خانواده روحانی متولد شده که اینگونه نیست اما در پاورقی همان صفحه اشاراتی شده که معتقدم نیاز به اصلاح دارد و این است که امام (ره) در مسئله فدائیان اسلام با آیت‌الله بروجردی اختلاف‌نظر داشتند و تأکید امام(ره) و آقای سلطانی به کمک آیت‌الله بروجردی به آزادی ایشان دارد و اینجای سوال و تأمل دارد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: نگارنده لحظه احتضار پدر را به خوبی قلم زده، صفحات ۵۱ و ۵۲ اثر مشحون از نکات اخلاقی است، صداقت در بیان اینکه در کودکی به موسیقی علاقه داشته است، در صفحه ۷۰ نقل شده آیت‌الله خوانساری شاگرد شیخ عبدالکریم حائری است که درست نیست و هم‌دوره ایشان است؛ همچنین کارهای فرهنگی امام موسی صدر که نیاز داشتیم از ایشان بسیار بدانیم به خوبی اشاره شده است، خوشخلقی امام موسی صدر را نویسنده به خوبی بازگو می‌کند.
درباره میرزا کوچک خان در این اثر اشتباه وجود دارد
بهشتی درباره دیگر اشتباه تاریخی این اثر عنوان کرد: جریان جمهوری گیلان در این اثر به میرزا کوچک‌خان نسبت داده شده که درست نیست، همچنین، در سفر دوم به نجف مطالب خوبی بیان شده اما صحبتی از سید‌مصطفی نشده است و در قسمت‌هایی هم که آمده بسیار کوتاه است.
به گفته وی، این اثر افراد را با سیره عملی امام خمینی (ره) آشنا می‌کند که در بسیاری از صفحات کتاب موج می‌زند و به خوبی از عهده آن بر آمده است؛ ادبیات این اثر جذاب و زیبا است و خواننده را جذب می‌کند، نکته‌های زیبای تاریخی وجود دارد با عنوان خاطره‌گویی شب‌های نجف که خاطراتی است مستقیم از زبان امام (ره) و همسر ایشان؛ به ویژه جریانات ترکیه و تبعید امام به آنجا، هرچند ابهاماتی دارد که تقاضا دارم در صورت داشتن اطلاعات بیشتر در چاپ‌های بعدی این اثر به متن اضافه شود.
بهشتی ادامه داد: خاطرات شهید چمران، حالات عرفانی و سیاسی او بسیار جالب بود، همچنین شرح شهادت حاج‌آقا مصطفی، بی‌تابی مادر ایشان و آرامش امام (ره) از سویی دیگر که این مطالب در جایی نخوانده‌ایم و نکات ریزی که نویسنده در رابطه با این موضوع اشاره کرده است، همچنین با احترام از افرادی نام برده که آن زمان در کنار امام بوده اما امروز به دلایلی منزوی هستند و کلمات تند به کار نبرده که از نکات مثبت این اثر است.
وی افزود: نویسنده در این اثر به چند نامه مهم اشاره مِی‌کند که نکات مهم تاریخی و سیاسی در آن‌ها دیده می‌شد، از بخش پاریس ابتدا نویسنده نیست اما بعد حضور می‌یابد و گزارشات خوبی از وقایع آنجا می‌ِ‌دهد؛ آخرین قضایای پاریس، مطالب بیان شده، رفتار امام (ره) را بیان می‌کند و امام تمام برنامه‌های خود در نجف را با وجود اینکه مبتلا به انقلاب نشده بود در پاریس دارد، از شهید بهشتی و حضور ایشان در پاریس در این اثر بیان می‌شود که برای بنده بسیار جالب بوده، قانونمداری امام از نکته‌های جالب این اثر است، البته برخی نکته‌ها تناقض دارد، ارتباط سران ارتش با شورای انقلاب نکته مهمی است که گذرا بیان کرده است.
وی در ادامه درباره انتظارات از کتاب اظهار داشت: برخی مطالب اگر کامل‌تر بیان می‌شد، بهتر بود، جریان تبعید امام به ترکیه هنوز برای ما دانشجویان تاریخ مبهم است که در کدام دادگاه و چگونه با ترکیه هماهنگی شد و اینکه پس از ۱۱ ماه چه کسی تصمیم گرفت، امام را به عراق بفرستند، نکاتی است که در خاطره به آن خیلی پرداخته نشده و این اسناد مهم است، همچنین اطلاعات از حالات و رفتار حاج آقا مصطفی کم است.
به گفته وی، دیگر اینکه در تاریخ، تاریخ ایام بسیار اهمیت دارد و همچنین سال تولد نویسنده بیان نشده که سن ازدواج، دبیرستان و دبستان مشخص نیست که با بیان این‌ها می‌توان شرایط تاریخی را بهتر بیان کرد.
وی در جمع‌بندی خود ابراز داشت: حب و بغض در اثر دیده نشده است، و مطالب بر اساس ظرف زمانی مدنظر نوشته شده و اینگونه نبود ۳۰ سال پس از آن و تحت تاثیر حوادث ۳۰ سال نوشته شود، اخلاقیات و عرفان این اثر بسیار برای افراد به ویژه نسل جوانان قابل استفاده است، بخشی از سیره عملی امام را در این اثر می‌توان دید، بخشی از آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی را نیز نویسنده به خوبی قلم زده است، صداقت در این اثر کاملا آشکار است.
وی خاطرنشان کرد: نگاه کاملا جدید سیاسی و تاریخی از گفته‌ها به ویژه نامه‌ها به چشم می‌خورد، صرف‌نظر از اغلاط تایپی یا اطلاعات غلط تاریخی مستندات تاریخی بیان شده در زیرنویس برای خواننده مفید است، عکس‌ها و تصاویر این اثر بی‌نظیر است و با خواننده حرف می‌زند، مهم‌تر از تمام این‌ها خاطره‌نویسی یک زن و یک بانوی بزرگ ایرانی است که بخشی از فضایل ایشان انتساب به بیت امام است اما خود نیز فردی فرهیخته و فاضله است، مراتب تحصیلی خود را با چه مشقاتی طی کرده‌اند که نسل جوان باید از آن عبرت گیرند.
نظر شما :