مهرداد رهسپار 



امسال علی رفیعی با اجرای نمایش «خانه برناردا آلبا» نوشته فدریکو گارسیا لورکا در تالار وحدت، به‌صحنه‌آوردن سه‌گانه لورکا، یعنی «عروسی خون»، «یرما» و «خانه برناردا آلبا» را به پایان رساند؛ 3نمایشنامه که لورکا آنها را درام زنان روستایی اسپانیا نام نهاده بود. رفیعی در سال1377نخستین نمایشنامه این سه‌گانه، «عروسی خون» را در تالار وحدت به صحنه آورد. طراحی صحنه دیدنی، حال و هوای شاعرانه اجرا، موسیقی و بازی‌ها، به خوبی شاعرانگی اثر این شاعر/ نمایشنامه‌نویس را عیان می‌کردند. رفیعی خود در توضیح این اثر و شاعرانگی آن در بروشور نمایش چنین نوشت: «فدریکو گارسیا لورکا با خلق آثار نمایشی خود، ازجمله عروسی‌خون، شعر دراماتیک زبان اسپانیایی را سروده و به آن غنا بخشیده است. ترجمه احمد شاملو از این اثر، تنها بازگردانی متن از زبانی به زبان دیگر نیست، بلکه او نیز به شعر صحنه‌ای در زبان فارسی دست یافته است. اجرای این نمایش را به پاس سرایش فارسی این شعر بزرگ صحنه، با تواضع و احترام به احمد شاملو تقدیم می‌کنم».
 

***

فرجام ناخوش  یک ایده درخشان

خانه‌هایی برای اقشار کم‌درآمد

طرح مسکن اجتماعی و استفاده از بافت‌های فرسوده برای ساخت خانه برای دهک‌های پایین درآمدی 24سال است که آغاز شده

 

سحر سخایی 



نمی‌دانم شادی و غم جان دارند؟ هوش یا درک دارند که هروقت یکی‌شان بود آن یکی غایب شود و سال‌ها را بین هم تقسیم کنند؟ ۱۳۷۷ سهم کدام‌شان است؟ نیمی از آنِ شادی دوست‌داران اصلاحات و نیمی از آنِ چشم‌هایی که منتظر ماندند و آشنایشان هرگز به خانه برنگشت، یا از آنِ دختری که در یک شبِِ اول آذر یتیم شد.

کیهان کلهر، امروز احتمالا مهم‌ترین نماینده موسیقی کلاسیک ایرانی در دنیاست. او بیش و پیش از هرکدام از همکارانش توانست آرام‌آرام مسیر جهانی شدنی که خود می‌خواست را هموار کند و با کاستن از برخی ویژگی‌های هنر کلاسیک - نه آنچنان که به تمامی تبدیل به چیزِ دیگری شود- توانست راه خود را برای گفت‌وگوی جهانی با کمانچه‌اش پیدا کند. اما آن کیهان کلهری که من دوست می‌دارم در یک آلبوم به تمامی ایستاده است؛ با آن موهای از وسط چاق خورده خاکستری، لاغری عجیب و آن حال یگانه وقتی ساز می‌زند. آلبوم شب... سکوت، کویر آغازگر فضایی تازه در موسیقی ایرانی و کارنامه محمدرضا شجریان بود و بیشتر نوید یک فرزندِ تیزهوش زمانه‌ را می‌داد. آلبوم، ترکیبی از موسیقی‌های مردمی خراسان و موسیقی دستگاهی بود و صدای شجریانِ خراسانی و کلهرِ آمده از کرمانشاه. اما رمز آن غمِ شیدا در این آلبوم چه بود؟‌می‌خواهم بنویسم صداقتش. غم‌های صادقانه هم به دل می‌نشینند و هم به جای التماس برای دیده یا شنیده شدن می‌ایستند و نگاه تو را می‌ربایند. مجبوری به دردهای واقعی دل‌بسپاری و چه چیزی واقعی‌تر از کیهان کلهر که بازمانده خانواده‌ای بود که در جنگ زیر بمباران ماند و او را به تاریخ موسیقی سپرد که بماند و بدرخشد. کلهر دردهایش را نواخت و این دردها به تنِ دردمند آذر ۱۳۷۷ پیوست و آن «عاشقای بی‌مزار» و «عاشقای این دیار» در صدای شجریان و البته نه‌تنها در صدای شجریان، پیروز شدند و خود را به ثبت رساندند.

بعضی آدم‌ها در تاریخ به یک اثر شناخته می‌شوند. روزگار در لحظه‌ای روی پاشنه‌شان می‌چرخد و یک اثر نماینده یک دوره می‌شود. حسن همایونفال با آن موهای خیلی متراکم و فلفل‌نمکی و کت و شلوار خاکستری با ترانه‌اش ماندگار شد. نام ترانه کوچه‌ها بود. کلیپ این ترانه بارها از تلویزیون پخش شد و در آن تصاویر همین مرد مهربان دست پسرش را گرفته بود و باهم از کوچه‌ها می‌گذشتند و او می‌خواند: ‌ای نسیم سحری صبر کن/ ما را با خود ببر از کوچه‌ها... .

۷۷ سال عجیبی بود. غم در غیاب شادی یک جور است و در حضور کمرنگش یکجور. انگار با حضور امید تلخی ناامیدی تحمل‌ناپذیرتر می‌شود. تضاد امید و ناامیدی آن سال حتی به ما هم رسیده بود؛ به بچه‌های 12‌ساله‌ای که از چیزی سردر نمی‌آوردند اما با یک شهود بچگانه می‌فهمیدند خبری هست. محمدرضا لطفی در آن سال آلبوم رمز عشق را منتشر کرد و در بخشی از آن با همان صدای خراباتی‌اش ابیاتی از حافظ خواند: دانی که چنگ و عود چه تقریر می‌کنند؟ پنهان خورید باده که تعزیر می‌کنند/ گویند رمز عشق مخوانید و مشنوید/ مشکل حکایتی‌ست که تقریر می‌کنند. چقدر جای لطفی امروز خالی‌ است.‌برگردم به شب ... سکوت، کویر. چه شعرهایی داشت آن آلبوم. بخوانیم تکه‌ای از آن را و یاد صدای سازِ درخشان حاج قربان سلیمانی بیفتیم با دوتار و صدای یگانه شجریان و هنرِ کیهان کلهر و البته شعر باباطاهر و عطار:

تو که نازنده بالا دل‌ربایی
تو که بی‌سرمه چشمون سرمه‌سایی
تو که مُشکین دو گیسو در قفایی
به مو گویی که سرگردون چرایی

بمیرُم تا تو چشم‌ تر نبینی
شرار آهِ پر آذر نبینی
چنان از آتش عشقت بسوزُم
که از مو رنگ خاکستر نبینی
                               *
شدُم مح‍نت‌کش کوی مُ‍حِ‍ب‍ت 
ز دس‍ت دل که یارب غرق خون بی
                               *‌
ز عش‍قِت سوخ‍تُم ‌ای جان کجایی 
بمان‍دُم بی‌سر و سامان ک‍جایی
نه جانی و نه غیر از جان چه چی‍زی 
نه در جان نه برون از جان کجایی



جنجال در لیون
عبدالرضا نعمت‌اللهی 



جام جهانی 98 فرانسه، اولین حضور ایران در رقابت‌های جام جهانی فوتبال بعد از انقلاب بود. ایران و آمریکا هم‌گروه شدند و روابط سیاسی میان دو کشور، بازی را به چیزی فراتر از فوتبال تبدیل کرد. دیدار، در ورزشگاه 40 هزار نفری ژرلان شهر لیون برگزار شد. سازمان مجاهدین خلق (منافقین) که نزدیک به 7 هزار صندلی ورزشگاه را خریده بود، با لباس‌ها و پرچم‌ها و پلاکاردهایی که پیام‌هایی سیاسی داشت سکوها را پر کرد. طبق توافقی که میان سفارت ایران و تلویزیون فرانسه رخ داد قرار شد نمای بسته‌ای از تماشاگران پخش نشود. آمریکا با شکست در برابر ایران از جام جهانی حذف شد و فرصت طلبی آنها بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای پیدا نکرد.  تصویر، عکس‌هایی از رهبران سازمان مجاهدین خلق را در دست هواداران این سازمان نشان می‌دهد.

علی بختیاری 



باغ «فیشر‌آباد» در این سال به مالکیت شهرداری تهران درآمد تا در آن فضای فرهنگی‌ای که «خانه هنرمندان ایران» نام گرفت تاسیس شود. این باغ در دوره قاجار متعلق به «کامران میرزا» و در زمان جنگ‌جهانی‌دوم به‌عنوان انبار مهمات در اختیار متفقین بود.

 پس از این نیز ساختمان کارکرد نظامی داشت تا در این سال تصمیم بر تعویض کاربری این فضا گرفته شد. بازسازی فضا توسط شرکت معماری گزینه و به مسئولیت ایرج شافعی انجام شد و این مرکز در بهمن‌ماه 1378توسط رئیس‌جمهور وقت، سیدمحمد خاتمی افتتاح شد.



و همیشه سبز
مسعود میر


«به‌نظر من یه خونه هر جایی می‌تونه باشه، می‌تونه بالای یه ساختمون بلند باشه، می‌تونه تو یه کوچه قدیمی که زیر یه بازارچه‌ست باشه. می‌تونه بزرگ یا می‌تونه کوچیک باشه، می‌تونه برای هر کس مفهومی داشته ‌باشه یا هر رنگی داشته‌ باشه. می‌تونه به رنگ آجر یا به رنگ شیشه و سنگ باشه. می‌تونه رنگ قرمز یا به رنگ... ولی من یعنی بهتر بگم ما معتقدیم خونه هر چی که باشه باید سبز باشه. بله سبز و همیشه سبز...»

و این گفتار متن سرآغاز سریالی بود که می‌خواست ما را بدل کند به شهروندانی مهربان، مدرن و البته دلبسته سنت‌ها. خانه سبز حکایت صباحی‌ها بود و زندگی خانوادگی پدرسالارانه به سیاق تهران نیمه دهه 70. روزهای رونق سعادت‌آباد و احترام ممتاز وکلا در میان مشاغل، روزگار تلاش برای گم‌‌نشدن زنجیرهای عاطفه میان اهالی خانه و البته دمیدن نفس عشق به کالبد بی‌رمق روزگار جدید. تصور خانه سبز بدون رضا صباحی هم که اصلا ممکن نیست که هنوز هم خیلی‌ها خانه سبز را با همان سین‌های جانانه عمو خسرو به‌خاطر دارند. شکیبایی نقطه قوت بی‌چون و چرای سریالی بود که از شبکه2 پخش می‌شد و ملاحت و سادگی‌اش ایرانی‌ها را با خود همراه کرده ‌بود.

 او یک پسر دلسوز برای پدر و مادرش، یک شوهر عاشق برای همسرش، یک پدر رفیق برای تک‌فرزندش و خلاصه یک یاور همیشگی برای اهالی خانه سبز بود. رضا البته بیش از همه اینها یک مرد بود، یک مرد زعفرانی که اشک‌هایش را فقط تنهایی‌اش دیده بود. خانه صباحی‌ها سبز بود و سبزی این خانه انگار به دیوار خانه‌های ما هم سر زده‌بود، آن سال‌ها خانه‌هایمان سبز می‌شد وقتی هنوز سبزشدن مد نشده ‌بود.


 

***

مریم سمائی

ترافیک تهران مثل کلافی درهم پیچیده است. از هر طرف که بازش کنی از سوی دیگر به بن‌بست می‌رسی. آلودگی هوا هم به‌دنبال این ترافیک لاعلاج، نفس شهروندان تهرانی را به شماره انداخته و زندگی در این کلانشهر را سخت و دشوار کرده است.

کارشناسان سال‌هاست که به‌دنبال راه‌حلی برای کاهش بار ترافیک و آلودگی هوا هستند. اغلب آنها راهی بهتر، سریع‌تر و ارزان‌تر از استفاده از مترو برای کم‌کردن بار ترافیک سراغ ندارند و به‌طور جد از مزایای قطار زیرزمینی حمایت می‌کنند.

جالب است بدانید که طرح ساخت متروی تهران با هدف کاهش بار ترافیک و جلوگیری از آلوده‌شدن هوا، از دهه50 روی میز مدیران قرار گرفت و با انعقاد قرادادی با فرانسوی‌ها در سال54 شرکت مترو تاسیس شد. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، کلنگ ساخت خطوط مترو درست یک سال پیش از پیروزی انقلاب بر زمین زده شد اما بعد از حوادث انقلاب این طرح با خروج نمایندگان شرکت‌های سازنده از کشور متوقف ماند تا سال 63 که آقای هاشمی رفسنجانی در مقابل مخالفت‌هایی که برای ساخت مترو وجود داشت آن خطبه تاریخی را در نمازجمعه خواند و گفت که «علاوه‌ بر تهران، دیگر کلانشهرهای ما هم قطار شهری می‌خواهند؛ مشهد، شیراز، اصفهان؛ شما هم به فکر مترو باشید». پس از این حمایت بود که هیأت وزیران در فروردین سال 64 اجرای طرح متروی تهران را تصویب و فعالیت‌ ساخت مترو دوباره در تهران ازسر گرفته شد.

برنامه اول مترو شامل ساخت خط یک از شمال به جنوب تهران، خط دو از شرق به غرب و مسیر برون‌شهری خط 5بین تهران و کرج با 52 ایستگاه بود که از سال 66به‌طور رسمی عملیات ساخت آن آغاز شد. در سال74 با توجه به اتمام بخش‌هایی از کار ساخت، قراردادی برای تأمین تجهیزات قطار شهری به امضا رسید و سرانجام در روز شانزدهم اسفند سال77 نخستین خط متروی تهران یعنی خط ۵ که تهران را به کرج می‌رساند به بهره‌برداری رسید. یک سال بعد در سال 78 بخش غربی خط 2، از ایستگاه صادقیه تا میدان امام‌خمینی (ره) افتتاح شد و از آن زمان تا امروز هر سال بخشی از متروی تهران تکمیل شده و به بهره‌برداری رسیده است. هم‌اکنون متروی تهران و حومه 115 ایستگاه فعال دارد و طی این دوره بیست‌ساله که از فعالیتش می‌گذرد حدود 8میلیارد سفر با آن انجام شده است.

طبق آمار منتشرشده توسط معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، به ازای هر سفر با مترو 65/0 لیتر صرفه‌جویی در مصرف بنزین انجام می‌شود که با احتساب تحقق 8میلیارد جابه‌جایی توسط مترو تهران تاکنون بیش از یک میلیارد دلار صرفه‌جویی در مصرف بنزین داشته‌ایم.
 

***

خدیجه نوروزی

جزئیات قانون خرید سربازی برای متولدین سال‌های 48 تا 57 برای نخستین‌بار در آبان سال77 اعلام شد که براساس آن مشمولان امکان خرید خدمت پیدا می‌کردند. این طرح در آذر همین سال برای مقطعی سه‌ساله به سربازان این فرصت را می‌داد تا با پرداخت مبالغی از خدمت سربازی معاف شوند. مبلغ خرید سربازی در این دوره بین یک‌میلیون و 1۰۰هزار تا 2میلیون و ۱۰۰هزار تومان درنظر گرفته شد و ۳۵۰هزار نفر سربازی‌شان را خریدند. مشمولان متاهل و بستگان درجه یک خانواده شهدا، جانبازان و آزادگان با 50درصد تخفیف روبه‌رو بودند. در آن زمان هنوز قانون کسری خدمات فرزندان رزمندگان به‌ اجرا در نیامده بود؛ البته طرح اولیه خرید خدمت سربازی در سال1370 از سوی شورای‌عالی امنیت ملی جهت مشمولان غایب داخل و خارج از کشور به تصویب رسید که مشمول متولدین سال47 می‌شد. مطابق آن مشمولان خارج از کشور با پرداخت معادل ریالی 16300دلار بر مبنای 175تومان، شامل طرح خرید خدمت سربازی و بخشودگی غیبت می‌شدند و این مبالغ برای مشمولان داخل کشور به‌مراتب کمتر بود. از همین‌رو سال‌های 70تا 76 حدود 70هزار نفر از این طرح خرید خدمت استفاده کردند. مرور سابقه 25سال اول انقلاب بیانگر این است که ما هیچ مشمولی را نداریم که در بدترین موقعیت شانس قرار گرفته باشد و در سن بیش از 32سالگی معاف نشده باشد یا امکان خرید خدمت را نداشته باشد. در سال 58 همه افراد عادی 20سال به بالا معاف شدند، در سال 70 همه افراد عادی 23سال به بالا امکان خرید خدمت پیدا کردند، در سال 77 همه افراد بالای 20سال امکان خرید خدمت پیدا کردند و در سال 82 نیز همه افراد عادی 28سال به بالا معاف شدند.


البته این روال از یک جایی به بعد متوقف شد و خرید خدمت سربازی به‌تدریج اعتراض‌ها و نارضایتی‌هایی را به‌وجود آورد. چه اینکه بسیاری این طرح را به نفع ثروتمندان و به ضرر افراد کم‌درآمد و فقیر جامعه می‌دانستند که به واسطه نداری امکان خرید خدمت سربازی برای فرزندانشان را نداشتند. به هر تقدیر خرید خدمت در دهه 80 انجام نشد و امری نادرست انگاشته شد. البته یکی از دلایل دیگر هم این بود که مجلس سال‌های 76و 77 و 78 در دست اصلاح‌طلب‌ها نبود. در نخستین سال که اصلاح‌طلب‌ها آمدند در سال79 بودجه80 را تصویب کردند و فروش سربازی را کمافی‌السابق گذاشتند؛ با یک تبصره احترام به نیروهای مسلح که درصورت مازاد سرباز. نیروهای مسلح هم بدون تعارف گفتند مازاد نداریم، آن هم 3‌ماه بعد از گذشت سال80. و این ترتیب از این سال شرایط روزبه‌روز برای اجرای این طرح سخت‌تر شد.
 

***

تهران در انقلاب

حاجی آمد

 

احمد بورقانی، نخستین معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد در دوران اصلاحات را بسیاری از روزنامه نگاران ایران به‌خصوص کسانی که در دوران اصلاحات قلم می‌زدند یکی از بنیانگذاران «دوران طلایی» مطبوعات در سال‌های بعد از انقلاب می‌دانند. مرد مهربان، صمیمی، دلسوز و همراه با خانواده رسانه که خیلی زود (13بهمن 1386در 46سالگی) از بین اهل قلم رفت. احمدآقا با انتخاب سیدمحمد خاتمی به‌عنوان رئیس‌جمهور، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد شد و در بهمن 1377در اعتراض به فشار نهادهای انتظامی، امنیتی و قضایی بر مطبوعات و توقیف روزنامه‌هایی همچون جامعه، استعفا داد. 

15بهمن سال 1377جمع کثیری از روزنامه‌نگاران در محل تعاونی مطبوعات جمع شدند تا از تلاش‌های او تجلیل کنند. مراسمی که احمدآقا در آن از حال و روز مطبوعات گفت و با گذشت حدود 20سال همچنان اهمیت ویژه دارد و انگار حرف روز شرایط رسانه‌هاست. روزنامه همشهری در گزارش خود از این مراسم و سخنرانی نوشت: احمد بورقانی در سخنانی متواضعانه که می‌توان بر آن عنوان «یک کارنامه ناتمام» گذاشت گفت: از این‌همه مهرورزی و محبت و نوازشی که مطبوعات کشور درمورد من کرده‌اند در حیرتم، نه اینکه مطبوعات راه و رسم جوانمردی را نمی‌دانند که خوب می‌دانند و در مراتب مختلف آن‌را به‌اثبات رسانده‌اند، در حیرتم از اینکه چرا من نالایق مورد این‌همه محبت واقع شده‌ام؛ چراکه بنده نتوانسته‌ام کاری اساسی در حوزه مطبوعات انجام دهم و آن چیزهایی که قول داده‌ام نتوانسته‌ام محقق کنم. آرزو داشتم که مرکز بین‌المللی مطبوعات ایران را راه‌اندازی کنیم. ذوق و شوق زیادی در این رابطه داشتیم. آقای مسجدجامعی، قائم‌مقام وزیر با علاقه بسیار مرا از این ساختمان به آن ساختمان می‌برد. قول می‌داد و قول می‌گرفت اما نشد که نشد که اگر این «خانه» شکل گرفته بود بخش عمده‌ای از مشکلات فرهنگی اجتماعی جامعه ما امروز به این صورت نبود.

خواستیم نظام توزیع را سامان دهیم، برخی مدیران مسئول همکاری کردند و طرحی را آماده ساختند، مقدمات کار فراهم شد، با شهرداری توافق به‌عمل آمد اما مسائل شهرداری باعث شد طرح روی کاغذ باقی ‌بماند. برای ثبت تاریخ مطبوعات ایران طراحی‌هایی به ‌اجرا درآمد. کار شروع شد با این هدف که همه اوراق مطبوعات ایران از ابتدا تا امروز روی دیسک‌های نوری ضبط شود. این کار شروع شده و امیدواریم در آینده ثمر دهد اما به ما وصال نداد.

در باب آموزش همه کمک کردند تا دوره مدیریت مطبوعاتی که معضل مهم مطبوعات کشور است شکل بگیرد و کارگاه آموزشی آن به‌طور آزمایشی برگزار شد اما به‌ثمر نرسید.

مطالعه مقدماتی طرح جامع مطبوعات انجام شد و قرار بود که از سال دیگر کار جدی آغاز شود اما...

تقویت منابع خبری را قول دادیم و توانستیم به‌طور آزمایشی شبکه اینترنت را برای روزنامه‌های کثیرالانتشار راه‌اندازی کنیم و در حال تدوین مقررات استفاده از آن بودیم که این پیشامد رخ داد و باز هم نشد.

15ساعت نوار آموزشی ویدئویی روزنامه‌نگاری از یک مؤسسه معتبر بین‌المللی خریداری و ترجمه شد. در حال تکثیر بودیم که...

درصدد کمک به شکل‌گیری بنگاه‌های مطبوعاتی بودیم و قرار بود سال آینده بخشی از یارانه مطبوعات به این مهم اختصاص یابد که نشد.

می‌خواستیم درخواست‌های متقاضیان نشریات را مطابق با قانون مطبوعات سه‌ماهه رسیدگی کنیم که در 10ماه اول سرعت خوبی داشت اما در 4ماه اخیر این حرکت کند شد و به‌قول ظریفی در این 2ماه عملکرد هیأت نظارت منفی یک بود چراکه 2نشریه را لغو امتیاز کرد و به یک نشریه مجوز داد...

مایل نبودیم که هیأت نظارت حکم قتل مطبوعات را صادر کند. من به‌عنوان یک شهروند، یک خبرنگار و یک مطبوعاتی و نیز کسی که مدتی مسئول معاونت مطبوعاتی بوده همواره نگران مرگ مطبوعات بوده‌ام و هرگز نمی‌توانستم به مرگ مطبوعات به‌دست خودمان رضایت دهم.

من با بسته‌شدن هر نشریه‌ای متعلق به هر جناحی که باشد مخالفم مگر به حکم دقیق و بعد از اثبات دقیق جرم آن هم با تفسیر مضیق به‌ نفع متهم در دادگاه صالحه علنی و با حضور هیأت منصفه.

با وجود این من همچنان امیدوارم. امیدوارم به حرکت و شور و شوق ایجادشده. امیدوار به شور جوانان، بعد از دوم خرداد و افزایش تیراژ مطبوعات که مشخص شد اگر به مردم راست گفته شود مخاطب مطبوعات خواهند بود و این‌همه به ما امید می‌دهد. اما عذرخواهی می‌کنم از همه اهل مطبوعات، از خبرنگاران، مدیران، ارباب جراید، دست‌اندرکاران اجرایی و تمامی اعضای این خانواده به‌خاطر آنکه نتوانستیم آنگونه که شایسته ایشان است خدمت کنیم و تشکر ویژه از همکاران مطبوعاتی که مخالف دیدگاه‌های من هستند که مددکار بزرگی برای من و همکاران در این دوره بودند و مانع خودرأیی و استبداد ما شدند به‌ویژه در روزهای اخیر که شفاف‌تر صحبت کردند. در پایان اشاره می‌کنم به نخستین‌باری که به کمیسیون ارشاد مجلس رفتم. در آنجا این را تعریف کردم که بر سردر خانقاه ابوالحسن خرقانی نوشته شده «هرکه از این در‌آید نانش دهید و از ایمانش نپرسید چه آن بنده که در درگاه خداوند به جان ارزد حتما بر خانقاه ابوالحسن به نان ارزد».

***

محسن تولایی | خبرنگار

فروردین77: 15فروردین غلامحسین کرباسچی، شهردار تهران به همراه برخی از شهرداران مناطق مختلف تهران به اتهام اختلاس و سوءاستفاده از اموال دولتی به‌طور موقت بازداشت می‌شود. عطاءالله مهاجرانی، سخنگوی دولت می‌گوید: «دولت تأسف و تأثر خود را نسبت به بازداشت جناب آقای کرباسچی، شهردار موفق و ممتاز تهران اعلام می‌کند.» 11روز پس از دستگیری شهردار تهران، محمد خاتمی رئیس‌جمهور در نامه‌ای خطاب به رهبر انقلاب درخواست آزادی کرباسچی را مطرح می‌کند. آیت‌الله خامنه‌ای نیز همان روز در نامه‌ای به شیخ محمد یزدی، رئیس قوه‌قضاییه دستور آزادی وی را می‌دهند تا پرونده طبق مقررات قضایی ادامه یابد.

  اردیبهشت77: رهبر انقلاب 22اردیبهشت در بازدیدی سرزده و غیرمترقبه به دانشگاه تهران رفته و در مسجد دانشگاه تهران می‌گویند به میان دانشجویان آمده تا پاسخگوی سؤالات آنان باشد. آیت‌الله خامنه‌ای در همین پرسش و پاسخ‌ها می‌گویند: «من آقای خاتمی را از سال1337 که با مرحوم پدرشان آشنا بودم می‌شناسم. البته بنده 5یا 6سال از آقای خاتمی بزرگ‌ترم. روابط فیمابین بنده با رئیس‌جمهور بسیار خوب بوده است.»  برخی ناآرامی‌ها در اصفهان اوضاع این شهر را آشفته جلوه می‌دهد؛ دامنه تحرکات در نجف‌آباد شدیدتر است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبرمعظم انقلاب 24اردیبهشت‌ماه پیامی خطاب به مردم اصفهان صادر می‌کنند و می‌گویند: «در استان اصفهان بقایای منافقین و باند تبهکار مهدی هاشمی معدوم به فعالیت‌های اسرائیل‌پسند روی آورده‌اند و با اغفال برخی ساده‌دلان، موجب آزار و مزاحمت برای مردم عزیز و شریف نجف‌آباد که اخلاص و فداکاری آنان زبانزد همه است شده‌اند.» اتحادیه اروپا به‌دنبال یک دوره مذاکرات فشرده با دولت آمریکا که تونی بلر نخست‌وزیر انگلیس، بیل کلینتون رئیس‌جمهور آمریکا و کمیسر تجارت خارجی اتحادیه اروپا در آن حضور دارند موفق می‌شود ایالات متحده را به لغو قانون فرامرزی مجازات شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران، کوبا و لیبی وادار کند. این دیدار در لندن برگزار می‌شود. براساس توافق اتحادیه اروپا با دولت آمریکا تحریم داماتو علیه ایران لغو می‌شود.

  خرداد77: نخستین سالگرد دوم خرداد در دانشگاه تهران برگزار می‌شود. سیدمحمد خاتمی در جمع حامیانش سخنرانی می‌کند و می‌گوید: «آزادی با هرج‌و‌مرج فرق دارد. آزادی غیر از ولنگاری اخلاقی و معنوی است. تلقی ما از آزادی، رعایت موازین اخلاقی و معنوی است.» برخی شعار می‌دهند «صداوسیما و نیروی انتظامی اصلاح باید گردند»؛ شعارهایی هم خواهان استعفای یزدی، رئیس قوه‌قضاییه است. حدود یکصد‌نفر هنگام بازگشت از دانشگاه ضرب‌وشتم و تعدادی نیز دستگیر می‌شوند. نخستین جلسه دادگاه غلامحسین کرباسچی شهردار تهران به اتهام تصرفات و صدور مجوزهای غیرقانونی به ریاست حجت‌الاسلام غلامحسین محسنی‌اژه‌ای برگزار می‌شود. عمر کابینه اصلاحات یک سال نشده، یکی از وزرایش را با استیضاح مجلس اصولگرا از دست می‌دهد. این جدی‌ترین و شفاف‌ترین پالس مخالفان راست‌گرای خاتمی به توسعه سیاسی دولت اصلاحات است. مرضیه وحیددستجردی و محمدرضا باهنر ازجمله استیضاح‌کنندگان هستند. باهنر می‌گوید: «روشی که آقای نوری به‌عنوان راه توسعه و مشارکت سیاسی برگزیده است مورد ایراد مجلس است.» در وزارت کشور عبدالله نوری، گروه‌ها و قشرهای مختلف اجتماعی برای گرفتن مجوز از وزارت کشور به‌منظور برگزاری تجمع مشکلی ندارند. همین نیز از تحمل مجلس پنجم خارج است و به‌طور خاص اعطای مجوز در مورد تجمع پارک لاله و نهضت آزادی را از جمله عملکردهای منفی این وزارتخانه می‌دانند. نوری از وزارت می‌افتد.

  تیر77: هفتمین و آخرین جلسه دادگاه کرباسچی 20تیر برگزار می‌شود؛ در آخرین دفاعیاتش اشاره‌ای به پیروزی خاتمی در انتخابات سال گذشته دارد و می‌گوید: «ما برای انقلاب و برای گرم کردن تنور انتخابات وارد صحنه شدیم، البته شاید به‌گونه‌ای وارد این تنور شدیم که دستمان را سوزاند.» خاتمی، عبدالواحد موسوی‌لاری را به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت کشور به مجلس معرفی می‌کند. او رأی اعتماد می‌گیرد.

  مرداد77: دادگاه شهردار تهران حکم نهایی خود را در نخستین روز مردادماه اعلام می‌کند. کرباسچی به اتهام «اختلاس» و «تبانی» به 3سال حبس قطعی، رد مبالغ غیرقانونی برداشت شده و 10سال انفصال از خدمات دولتی محکوم می‌شود.  علی شمخانی، وزیر دفاع می‌گوید: «ایران موشکی با برد هزار و 300کیلومتر را با موفقیت آزمایش کرد.» این موشک بعدا به شهاب3 شناخته می‌شود. روزنامه توس، به فاصله 24ساعت پس از سخنان آیت‌الله یزدی، رئیس قوه قضاییه در نمازجمعه توقیف می‌شود. این دومین روزنامه اثرگذار اصلاح‌طلبان پس از روزنامه «جامعه» است که به سردبیری ماشاءالله شمس‌الواعظین منتشر می‌شود و به محاق توقیف می‌رود. «آزادی» پرتکرارترین واژگان این روزهای رئیس‌جمهور در دیدارهای مختلف است؛ می‌گوید باید موانع پیش‌روی آن را برداریم و نشان دهیم که دین با آزادی مشروع انسان مخالف نیست. روزهای ترک‌تازی طالبان در افغانستان است و به کنسولگری ایران در مزارشریف نیز وارد می‌شوند. 9دیپلمات و خبرنگار ایرانی به شهادت می‌رسند. 

  شهریور77: خاتمی برای شرکت در اجلاس جنبش عدم‌تعهد راهی آفریقای جنوبی می‌شود. عبدالله نوری و عطا‌ءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ در اطراف خیابان انقلاب – محل برگزاری نمازجمعه- کتک می‌خورند. این اقدام در واکنش به سیاست‌های باز فرهنگی دولت خاتمی صورت می‌گیرد. به‌دنبال اوج گرفتن درگیری‌های داخل افغانستان و شرارت‌های گروهک طالبان، سپاه در شرق کشور رزمایش می‌دهد. ابلاغیه رهبر انقلاب پشتوانه این رزمایش است. مقامات می‌گویند اجازه نمی‌دهند آمریکا و غرب از مردم افغانستان علیه منطقه استفاده کنند. ارتشی‌ها نیز در شرق کشور رزمایش می‌دهند. رهبر انقلاب نیز پیامی در ارتباط با جنایات طالبان در افغانستان منتشر می‌کند. سمتی با نام فرماندهی کل ارتش در نیروهای مسلح به‌وجود می‌آید که عالی‌ترین سمت ارتشی محسوب می‌شود. محمد خاتمی به‌منظور شرکت در پنجاهمین نشست سازمان ملل متحد به نیویورک می‌رود. او در سخنرانی 30‌ام شهریورماه خود در مجمع عمومی سازمان ملل سال2001 را به نام سال گفت‌وگوی تمدن‌ها پیشنهاد می‌دهد. این پیشنهاد با اکثریت قاطع آرا به تصویب می‌رسد.

  مهر77: آیت‌الله خامنه‌ای 8مهرماه 77 در حکمی خطاب به «تیمسار سرلشکر علی شهبازی» وی را به‌عنوان نخستین فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کند. حجت‌الاسلام ناطق نوری، رئیس مجلس برای انجام سفری 7روزه به ایتالیا و اسپانیا و دیدار و گفت‌وگو با روسای مجالس این دو کشور راهی رم می‌شود. انتخابات سومین دوره مجلس خبرگان رهبری پیش رو است و آیت‌الله جلال‌الدین طاهری، نماینده ولی فقیه و امام جمعه اصفهان در نامه‌ای به فقهای شورای نگهبان می‌نویسد: «صلاحیت گروه قابل‌توجهی از یاران و زجرکشیده‌های انقلاب و کسانی که بارها مورد تأیید و توجه حضرت امام‌خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بوده‌اند رد شده است که اگر تعبیر فاجعه مناسب نباشد، قطعا ضایعه تأسف‌آوری است.» 167نامزد تأیید‌صلاحیت می‌شوند و 214نفر نیز رد صلاحیت.

    آبان77: جمعه اول آبان انتخابات خبرگان برگزار می‌شود. آیات رفسنجانی، مشکینی، امامی‌کاشانی، یزدی، جنتی و حجج اسلام توسلی، ری‌شهری، دری نجف‌آبادی و مجید انصاری از تهران راهی مجلس خبرگان رهبری می‌شوند. حجت‌الاسلام مهدی کروبی دبیرکل مجمع روحانیون مبارز در نامه‌ای به آیت‌الله جنتی، دبیرکل شورای نگهبان نسبت به ردصلاحیت چهره‌هایی همچون غلامحسین جمی، امام جمعه آبادان در انتخابات خبرگان دوم یا موسوی خوئینی‌ها و مروجی بروجردی انتقاد می‌کند. آیت‌الله جنتی نیز در پاسخ می‌نویسد: «آیا شما در گذشته و آنجا که قدرتی داشتید یکجانبه عمل نکردید و نمی‌کنید؟ این همه عزل و نصب‌های وزرا، استانداران، مدیرکل‌ها، روسا، مقامات عالی و دانی که عددشان را خدا می‌داند و من نمی‌توانم مثل شما نام اشخاص را ببرم و روزنامه‌ها و دیگران می‌توانند در شرایط مساعد فهرست بلندبالای آنها را بدهند، همه با حساب‌وکتاب و از روی حق و عدالت و بدون لحاظ جریان‌های سیاسی بوده؟» روابط خارجی ایران در دوره خاتمی همچنان رو‌به‌بهبود است. وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو شورای همکاری‌های خلیج‌فارس در نشست مشترکی در لوکزامبورگ از ارتباط بهتر با ایران استقبال می‌کنند. کمال خرازی، وزیر امور خارجه نیز به عربستان سعودی سفر می‌کند و با ملک فهد، پادشاه عربستان دیدار و گفت‌وگو می‌کند.

    آذر77: قتل‌های زنجیره‌ای چهره‌ها و نویسنده‌های دگراندیش نظام دولت خاتمی و وزارت اطلاعات او را به چالش می‌کشد. داریوش فروهر، وزیر کار دولت موقت بازرگان و رهبر حزب ملت ایران و همسرش پروانه اسکندری عصر نخستین روز آذر در منزل شخصی خود در محله فخرآباد تهران با ضربات چاقو به قتل می‌رسند. محمد مختاری و محمدجعفر پوینده، از نویسندگان و مترجمان نیز به قتل می‌رسند. رئیس‌جمهور دستور پیگیری می‌دهد. خاتمی در مراسم روز دانشجو در دانشگاه شریف خطاب به رقبای سیاسی خود می‌گوید: «دوستان! مگر انقلابی و جبهه‌رفته تنها شما هستید؟ چرا به‌خود اجازه می‌دهید که سلیقه خود را عین انقلاب بدانید و آن را به دیگران تحمیل کنید؟» او هشدار می‌دهد: «با کسی شوخی ندارم. اگر کسی از چارچوب قانون بیرون برود، برخورد می‌کنم. به قانون کشاندن نیز از طریق قانون خواهد بود.»

    دی77: ثبت‌نام نخستین دوره انتخابات شوراهای شهر‌و‌روستا انجام می‌شود. رئیس‌جمهور استعفای دری نجف‌آبادی از وزارت اطلاعات را می‌پذیرد. او زیر فشار شدید انتقادات قتل‌های زنجیره‌ای مجبور به استعفا شد؛«به‌رغم بی‌حرمتی‌ها، ناسپاسی‌ها و با صرف‌نظر از حقوق خود از مقام وزارت اطلاعات کناره می‌گیرم.»

    بهمن و اسفند77: محمد نیازی، دادستان نظامی تهران اعلام می‌کند 4متهم اصلی قتل فروهر، مختاری و پوینده از سری قتل‌های زنجیره‌ای دستگیر شده‌اند. حجت‌الاسلام علی یونسی با 197رأی موافق و 9رأی مخالف از مجموع 224رأی مأخوذه در مجلس، وزیر اطلاعات می‌شود. نخستین انتخابات شوراها هفتم اسفندماه در کشور برگزار می‌شود. محمد خاتمی، رئیس‌جمهور برای سفری 3روزه عازم ایتالیا می‌شود. او در این سفر با روسای جمهور و مجلس این کشور و پاپ ژان‌پل‌دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان در واتیکان دیدار می‌کند.
 

***

سال77 اقتصاد رو به بهبود بود

دیدنی‌‌ترین لحظه‌های سال 77