گفت‌وگو با مدیر موزه عبرت: تاریخ معاصر را به تصویر می‌کشیم
مرجان حاجی رحیمی
***
یکی از پرو‍ژه‌هایی که قرار بود در موزه عبرت اجرا شود، پروژه دالان تاریخ بود. این پروژه الان به کجا رسیده است؟
این پروژه مقطع تاریخی ۱۲۹۹ تا پیروزی انقلاب اسلامی را در بر می‌گیرد و در ۲۲ مقطع تاریخی و در قالب غرفه‌های مختلف به معرفی تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. درباره تاریخ معاصر ایران کتاب‌های زیادی نوشته شده اما اینکه به صورت موزه‌ای و یا تصویری در آمده باشد، اتفاقی است که برای نخستین بار در موزه عبرت خواهد افتاد. در ابتدای این دالان سالن آمفی تئا‌تر کوچکی وجود دارد که در فیلم کوتاه ۵ دقیقه‌ای دوران مشروطیت را به نمایش می‌گذارد. بعد از آن نوبت به کودتای سال ۱۲۹۹ می‌رسد و بعد هم تاجگذاری رضاشاه در سال ۱۳۰۴ با عکس و مجسمه نشان داده می‌شود. بعد از آن نوبت به فرار رضاشاه و به قدرت رسیدن محمدرضا پهلوی می‌رسد که این دوره از تاریخ را هم با استفاده از مجسمه، صدا، سند و تصاویر تاریخی نشان می‌دهیم اما چون فضا کوچک است مجبور هستیم بعضی از صحنه‌ها را در اندازه‌های کوچک به نمایش بگذاریم. بیشتر دالان تاریخ بصری و حجمی است. کودتای ۲۸ مرداد، تاسیس ساواک و حضور امریکایی‌ها در ایران، شروع نهضت حضرت امام خمینی، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، تبعید حضرت امام، شکل‌گیری کمیته مشترک و اتفاقاتی که در سال‌های دهه ۵۰ رخ داد از دیگر بخش‌هایی است که در دالان تاریخ به آنها پرداخته می‌شود.
این دالان تاریخ قرار است کجا ساخته شود؟
موزه شماره دو موزه تاریخ تحولات معاصر خواهد بود.
پروژه چقدر پیش رفته است؟
با اعتباری که در دو مرحله به موزه داده شده، سالن‌ها آماده شده‌اند و کارهای پژوهشی شروع شده است. در مرحله بعد که اعتبار برسد غرفه‌ها را آماده‌سازی خواهیم کرد و چند کارگردان بنام هنری برای این کار نامزد هستند تا از بین آنها یکی را انتخاب کنیم. همچنین با چند کار‌شناس تاریخ معاصر و همین طور چند موسسه پژوهشی هم وارد مذاکره شده‌ایم. به هر حال موزه شماره دو طوری طراحی خواهد شد که وقتی در آن قدم می‌زنید گویی زمان به عقب برگشته و در لحظه‌های تاریخ قدم می‌زنید. فکر می‌کنم اگر بتوانیم تاریخ معاصر را مستند کنیم کار ارزنده‌ای کرده‌ایم.
تعداد کسانی که به کمیته مشترک ضدخرابکاری آورده شدند، چقدر بوده است؟
از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ تعداد ۸۴۴۲ نفر با هر گرایش سیاسی وارد کمیته مشترک شدند و در پژوهشی که معاونت پژوهشی موزه با همکاری مرکز اسناد تاریخی انجام داد مشخص شد که از این تعداد ۵۰۰ نفر از خواهران بودند.
در این سال‌ها چند نفر زیر شکنجه کشته شدند؟
۵۷ نفر زیر شکنجه شهید شدند. بازجو‌ها و شکنجه‌گران کسانی بودند که دچار کمبود‌ها و ناراحتی‌های روحی- روانی زیادی بودند و محدودیتی برای شکنجه افراد نداشتند، آنها آنقدر باید شکنجه می‌کردند تا اعتراف بگیرند. در کتاب «شکنجه‌گران می‌گویند» و یا «شکنجه در عصر پهلوی» درباره شکنجه‌های آن دوران نوشته شده است.
در طبقه دوم موزه تعدادی از عکس‌های زندانیانی که در اینجا بودند، نصب شده است. بر چه اساسی آنها را انتخاب کرده‌اید؟
اینجا نزدیک به یک هزار عکس از زندانیان بصورت کاملا بی‌طرفانه انتخاب شده، به طوری که عکس‌هایی از نماینده فکری برخی از گروه‌ها نیز وجود دارد مانند خسرو گلسرخی. در حقیقت این افراد کسانی هستند که عکسشان در موزه و یا مرکز بررسی اسناد تاریخی وجود داشته است.
۷۰ هزار نفر بازدیدکننده در یکسال برای موزه تازه تاسیسی مانند عبرت رقم خوبی است. چه برنامه‌هایی دارید برای بیشتر کردن بازدیدکنندگان؟
تور زندان‌گردی در دنیا با عنوان تور رنج طرفداران زیادی دارد و در اصطلاح می‌توان گفت کسانی که از این تور‌ها استفاده می‌کنند هتل به شرط اسارت دارند. برای نمونه گردشگران به زندان آلکاتراس می‌روند و پول می‌دهند تا یک شب را مانند زندانیان آن زندان صبح کنند. تنها تفاوت این گردشگران این است که هر وقت بخواهند آزاد می‌شوند. به طور کلی باید گفت که برنامه‌های زیادی برای معرفی بیشتر این موزه داریم که به مرور آنها را محقق می‌کنیم. بسیاری از کسانی که در کمیته مشترک گرفتار بودند وقتی به موزه می‌آیند می‌روند سلول‌های خودشان، نماز می‌خوانند و نذر می‌کنند ولی ما هنوز امکان شب‌مانی افراد در موزه برایمان وجود ندارد ولی قصد داریم موزه را تکثیر کنیم.
یعنی چی؟
این امکان وجود ندارد که همه علاقمندان از سراسر ایران و حتی خارج از کشور به تهران بیایند و از این موزه دیدن کنند بنابراین بهترین کار به نظر ما راه‌اندازی موزه مجازی بود که به زودی به امکانات سایت موزه اضافه می‌شود و کاربران در آن می‌توانند از همه بخش‌های موزه با صدا و تصویر دیدن کنند. در حال حاضر گروهی حرفه‌ای از عکاسان در حال تهیه عکس‌های پانوراما هستند و سعی داریم بخش بازدید مجازی از موزه را در روی سایت فعال کنیم. سعی کرده‌ایم در بازدید مجازی موزه از جدید‌ترین تکنیک‌ها استفاده کنیم تا موزه هرچه زنده‌تر به نمایش درآید. همچنین از دیگر برنامه‌هایی که داریم این است که نمایشگاه‌هایی در شهرستان‌ها برگزار کنیم و عکس‌های موزه را در آن شهر‌ها به نمایش درآوریم و زندانیان سیاسی این زندان را به شهرستان‌ها ببریم تا خاطراتشان را تعریف کنند.
اما چرا بازدیدکنندگان در موزه عبرت نمی‌توانند عکاسی کنند؟
ایران در طمع سرویس‌های اطلاعاتی غرب است و آنها دنبال هر چیزی می‌گردند تا نقطه ضعف پیدا کنند. زمان افتتاح این موزه، رئیس‌جمهور وقت کنار مجسمه‌ای که در حال شکنجه بود ایستاد و این عکس منتشر شد و سایت‌های غربی تبلیغات منفی علیه ایران را با استناد به این عکس شروع کردند، به همین دلیل تصمیم گرفتیم برای جلوگیری از این دست اتفاقات اجازه عکاسی به بازدیدکنندگان ندهیم. کارت پستال‌ها و یادگاری‌هایی از موزه هم در فروشگاه موزه وجود دارد که اگر کسی خواست می‌تواند آنها را تهیه کند.
موزه چه کارهای پژوهشی برای گردآوری خاطرات کسانی که در اینجا بودند انجام داده است؟
تاکنون ۹ عنوان کتاب از خاطرات و اتفاقاتی که در این موزه رخ داده منتشر شده و پنج عنوان کتاب دیگر در دست انتشار است. یکی درباره سازمان مخفی کوک است که قبل از تاسیس ساواک فعالیت می‌کرده و با تاسیس ساواک منحل شده است. یکی دیگر از این کتاب‌ها توسط خسرو معتضد در حال گردآوری است به نام «تلخند زندان» که خاطرات افراد از اندک لحظات خوش در زندان است وگرنه همه می‌دانیم که زندان خشن است ولی برای اینکه آلام و دردهای زندان قابل تحمل شوند از هرچیزی که بتوان روحیه را بالا برد استفاده می‌کردند. به طور نمونه در این کتاب آمده طاهره سجادی مو‌هایش را از ته می‌تراشد تا به قول خودشان دستگیره آرش از بین برود. چون آرش شکنجه‌گر موهای خانم سجادی را می‌گرفت و او را از طریق مو‌هایش روی زمین می‌کشاند و می‌برد یا اینکه یکی را به زندان می‌آورند که دانشجوی عمران بود و در خیابان کتابی داشته می‌خوانده که عنوانش مقاومت مصالح بود و کسی که او را دستگیر کرده، فکر می‌کرده او کتاب مقاومت از نوع مسلحانه می‌خواند. همچنین کتاب دیگری هم با عنوان «شب را نهایت است» یعقوب لطفی در حال نگارش دارد که خاطرات زجر او از این زندان است.
اگر کسی بخواهد درباره تاریخ معاصر ایران پژوهشی داشته باشد آیا امکان استفاده از منابع این موزه برایش وجود دارد و اگر وجود دارد آیا مثل سایر مراکز تحقیقاتی نیاز به مجوز و معرفی‌نامه است؟
ما هرآنچه داریم در طبق اخلاص گذاشته‌ایم و هرکس بخواهد درباره تاریخ معاصر تحقیق کند کافی است دو سه جلسه به موزه بیاید و کل موزه را ببیند. استفاده از کتابخانه تخصصی موزه با ۲۰ هزار عنوان کتاب نیز از دیگر امکانات موزه برای پژوهشگران است ولی اگر پژوهشگری بخواهد استفاده کند به هرحال باید معرفی‌نامه‌ای داشته باشد چون بالاخره این تحقیق را برای جایی انجام می‌دهد.
و حرف آخر؟
در مجلس شورای اسلامی تصویب کردند که هر کس در رژیم پهلوی ۶ ماه یا بیشتر زندان بود آزاده به شمار می‌رود اما به نظر من کسانی که حتی یک ماه هم در کمیته مشترک بودند بویژه در فاصله سال‌های ۵۰ تا ۵۶ که اوج ستمگری رژیم در زندان‌ها بود شایسته استفاده از مزایای آزادگان هستند و ای کاش در این قانون بازنگری صورت گیرد. چون کمتر کسی هست که در این زندان‌ها بوده و الان دچار بیماری‌های جسمی و روحی نشده باشد. بسیاری از آنها صرع گرفته‌اند، پا‌ها و دست‌هایشان آسیب دیده و یا شنواییشان کم شده است.
نظر شما :